26 de ago. de 2012

A cociñar con Gran tiburón branco, vol. V (e último): Guerra civil


Guerra civil

“Guerra civil” é o meu Faulkner privado; digo Faulkner case como estado de ánimo ou como arte poética e non tanto como referencia real a Faulkner, o que sería pretencioso e tamén falso tendo en conta que a Faulkner só lle lin un libro (Santuario) e hai bastante tempo diso. Pero está a ambientación southern e o feito de que o estilo da voz narrativa estea inzado de repeticións e digresións estrañas debidas, ambas, a un hábito (o consumo continuado de marihuana) que pertence á ficción do narrador.

Non é necesariamente un texto autobiográfico este, non máis que os outros en todo caso, aínda que a escolla de Tui como contexto para narrar unha adolescencia (eu que tendo a non contextualizar demasiado o que escribo) recoñezo que pretende provocar unha (falsa) interpretación biográfica. En realidade a miña relación coa marihuana nunca pasou dunha fría cordialidade e nunca supuxo nada parecido a un hábito, e menos aínda antes dos dezanove ou vinte anos; e tampouco tiven daquela unha videocámara nin atopei nunca un cadáver no río nin me masturbaba máis do que imaxino que é o habitual a esas idades. Hai moitos elementos tirados da realidade, si, pero non necesariamente me pasaron a min nin aconteceron como aquí se narra: sempre hai un desprazamento, un acomodo das anécdotas a un proxecto narrativo (en dz, sen ir máis lonxe, pasaba o contrario). As máis inverosímiles supoño que parecen ser o achádego do portugués morto, que creo que é unha historia real pero antiga, doutra xeración, e o filme porno CKP, que (este si) existe realmente, aínda que eu só tiña constancia del por unha crítica que lle lera na revista Ajoblanco até que o descarguei de internet a modo de documentación cando xa andaba con este texto na cabeza (créanme: é moi malo). No do portugués morto pesa tamén a sombra dun conto creo que de Méndez Ferrín, que lin hai moitos anos (antes aínda que a Faulkner) e do que apenas conservo, precisamente, o recordo dunha textura. O ziiip do final, por último, o pequeno desprazamento lateral que sofren as cousas, ten o seu correlato cinematográfico na forma de encadrar do realizador holandés Johan van der Keuken: mantén a cámara quieta e, antes de cortar, móvea lixeiramente cara a un lado, no que alguén que agora non lembro quixo ver como unha constatación da realidade do tempo presente da gravación.

O título precede, máis unha vez, o conto. Había hai uns anos unha especie de debate nas letras galegas sobre se se escribía demasiado sobre a guerra civil; a min ninguén me deu vela nese enterro, pero sempre pensei que non había tal debate e que o que habería que discutir era máis ben se unha narración sobre a guerra civil ten que estar necesariamente ambientada nos anos trinta, e a outra pregunta que de aí se desprende, a de se é posíbel escribir calquera cousa, en Galiza e en galego, que non sexa, en certo modo, unha narración sobre a guerra civil. Non pretendo mistificar esta guerra e convertela nun deses acontecementos inefábeis, do estilo do exterminio xudeu, que se solidifican no imaxinario e preceden (e teñen a última palabra en) todo debate: ao contrario, prefiro pensar o nó temporal 1936-1939 un pouco como a caixa azul de Mulholland Drive, un lugar da memoria no que todos os significados se desprazan e se reconfiguran. Se escribimos o que escribimos, se escribimos como escribimos, se escribimos coas expectativas do que escribimos, se escribimos na lingua na que escribimos, estamos a posicionarnos fronte a ese sistema de significación das cousas que se trazou neses anos e do que aínda non demos saído, para ben ou para mal. Cando un lector manifesta estar canso do abuso da guerra civil na literatura, eu, que non teño maldade, quero pensar que non ten ánimos revisionistas e que o cansazo non deriva, en realidade, da temática, senón do tratamento histórico, realista e dramático que se impuxo como único posíbel. A miña vontade a este respecto é a de facer unha achega ao mesmo tema desde outro lugar. Teño lido nos últimos tempos, e non particularmente no contexto galego, cousas sobre a necesidade de reintegrar o relato desa guerra en xéneros alternativos: novela de terror, novela bélica, etc. Non sei canto de vale-tudo posmoderno ou de provocación gratuíta hai en declaracións como esas; como eu –repito non teño maldade, vou pensar que pouco, que coa que está, aínda, caendo, ninguén se pode atrever a querer clausurar ese capítulo porque lle aburre nas súas lecturas vespertinas e que o que está sobrevalorado non é a guerra en si senón a idea de que só un discurso serio e fúnebre é quen de mover á reflexión. E eu, con iso, concordo.

E despois, por seguir con Lynch, está Twin Peaks e o medo que dan as cousas que non parece que dean medo, as cousas que parecen non ter un significado, porque do que neste texto se fala en realidade é dun mundo (os anos 90, a adolescencia, Tui) previo á significación, no que mexarlle nunha perna a un amigo só quere dicir mexarlle nunha perna a un amigo e no que facer un filme porno ambientado na guerra civil non quere dicir outra cousa que facer un filme porno ambientado na guerra civil. Hai narracións como a espléndida novela Cosmos de Gombrowicz ou a máis farragosa O libro negro de Pamuk nas que o máis diminuto obxecto desborda cadeas e cadeas de significados. O meu experimento vai na dirección contraria.

Vou rematando: anos 90. Adolescencia. Tui. Cousas invisíbeis que este texto pretende contribuír a visibilizar. Da década dos 90 aínda non coñecemos o revival e dá a sensación de que pasaron pouquísimas cousas, malia que para a Galiza actual sexa unha década fundamental da que cumpriría agora, morto o can, comezar a tirar as arañeiras. Da adolescencia escríbese moito pero é unha adolescencia irreal, goethiana, como eses contos que eu mesmo teño perpetrado nos que os adolescentes namoran e teñen, uf, experiencias sublimes. A adolescencia real caracterízase porque nunca pasa nada e porque o pouco que pasa non é o que quereriamos que pasase. As cousas están todas por facer pero sempre son outros os que as fan.

E despois Tui, onde xa case nunca vou. Non dou decidido se este texto é unha homenaxe ou un axuste de contas. E non importa, creo.