15 de ago. de 2012

Gombrowicz vs Polonia

























Artigo de Lechoń en Wiadomości titulado “A literatura polaca e a literatura en Polonia”.

Até que punto todo isto pode ser sincero? Eses razoamentos pretenden demostrar máis unha vez (ah, cantas veces o ouvimos!) que estamos á altura das mellores literaturas do mundo; estamos á súa altura pero permanecemos descoñecidos e ignorados! [...]

Quérome referir [...] ao anticuado do método e ao carácter repetitivo dese estilo dirixido a fortalecer os ánimos. Cando Lechoń constata con orgullo que Lautréamont “aludía a Mickiewicz”, o meu cansado pensamento desenterra do pasado enormes cantidades de semellantes revelacións orgullosas. Cantas veces alguén, talvez Grzymala ou mesmo Debicki, púxose a demostrar urbi et orbi que despois de todo non somos uns coitadiños porque “Thomas Mann consideraba Nieboska unha grande obra ou porque Quo Vadis? foi traducido a todas as linguas”. É o azucre co que nos fortalecemos desde hai tempo. Pero gostaría de chegar a ver o momento no que o cabalo da nación trabe na dóce man dos Lechoń.

[...] Porén, a miña actitude fronte a esas cuestións é diferente. Un día tiven ocasión de participar nunha desas reunións de polacos dedicada a darse ánimos uns aos outros..., na que, logo de cantar a Rota e bailar un krakowiak, todo o mundo se puxo a escoitar un orador que exaltaba o noso pobo porque “dera ao mundo a Chopin”, porque “temos a Curie-Sklodowska” e o Wawel e a Slowacki e a Mickiewicz, e ademais porque fomos o último baluarte do cristianismo e a constitución do 3 de maio fora moi progresista... Explicaba para si mesmo e para todos os asistentes que eramos unha gran nación, o que talvez xa non espertaba o entusiasmo dos ouvintes (coñecían ese ritual e participaban nel como nun acto relixioso do que non se debía esperar sorpresas), que, no entanto, o recibían con certa satisfacción por cumpriren un deber patriótico. Mais eu vía esa cerimonia como chegada directamente do inferno; esa misa nacional parecíame un espectáculo diabolicamente sarcástico e malignamente grotesco. Porque eles ao louvar a Mickiewicz humillábanse a si mesmos, e cando glorificaban a Chopin demostraban que non eran dignos del e, ao se deleitaren coa súa propia cultura, deixaban ao descuberto a súa barbarie.

Os xenios! Que lles dean a todos eses xenios! Deume gana de dicirlles aos participantes na reunión:

-E a min que me importa Mickiewicz? Vós sodes para min moito máis importantes que Mickiewicz. E nin eu nin ninguén vai xulgar a nación polaca por Mickiewicz ou Chopin, senón polo que pasa e o que se di nesta sala. Mesmo se fósedes unha nación tan pobre en grandeza que os vosos artistas máis célebres se chamasen Tetmajer ou Konopnicka, pero soubésedes falar deles coa soltura da xente libre de espírito, coa mesura e a sobriedade da xente madura, se as vosas palabras abranguesen un horizonte universal e non provinciano..., daquela, mesmo Tetmajer podería ser para vós un título de gloria. Pero, así as cousas, Chopin e Mickiewicz serven apenas para destacar a vosa mezquindade, porque vosoutros, con inxenuidade infantil, exibides nos fuciños do estranxeiro aborrecido eses grandes polacos co único fin de reforzardes o voso debilitado sentido do valor persoal e darvos máis importancia. Sodes como un pobre que fachendea de que a súa avoa tiña unha granxa e viaxaba a París. Sodes uns parentes pobres do mundo que tratan de impresionarse a si mesmos e de impresionar os demais.

[...] Lembro unha pequena recepción nunha casa arxentina, na que un polaco, coñecido meu, comezou a falar de Polonia e madía leva, como sempre, puxo sobre a mesa a Mickiewicz e a Kościuszko canda o rei Sobieski e a batalla de Viena. Os estranxeiros escoitaban con cortesía o seu fervente discurso tomando boa nota de que “Nietzsche e Dostoievski eran de orixe polaca” e de que “temos dous premios Nobel de literatura”. Pensei que se alguén se louvase dese xeito a si mesmo ou a súa familia, demostraría unha falta de tacto impresionante. Díxenme que compararse desa maneira con outras nacións, facendo fincapé en xenios e heroes, méritos e logros culturais, era precisamente unha torpeza tremenda na táctica propagandística, pois co noso Chopin semifrancés e Copérnico de sangue non de todo puro, non podemos competir con Italia, Francia, Alemaña, Inglaterra ou Rusia; de modo que o noso punto de vista nos condena precisamente á inferioridade. Porén, os estranxeiros non deixaban de escoitar con paciencia, como se escoita os que, querendo pasar por aristócratas, lembran cada dous por tres que o seu tataravó era propietario do castelo de X. E escoitábano con máis aburrimento por canto nada diso lles importaba en absoluto, pois eles mesmos, por pertencer a unha nación nova e desprovista por sorte de xenios, ficaban fóra de xogo. Pero escoitaban con indulxencia e mesmo con simpatía, xa que, á fin, comprendían a situación psicolóxica del pobre polaco; e este, emocionado co seu papel, non paraba.

[...] Que foi o que dixen? Decateime de que só unha mudanza radical de ton podía salvarnos. Fixen todo o posíbel, así, para que na miña voz se evidenciase o menosprezo e púxenme a falar como quen que non lle dá maior importancia ao conseguido pola nación até o de agora, como aquel para o que o pasado ten menos valor que o futuro, para quen a lei suprema é a lei do presente, a da máxima liberdade espiritual nun momento dado. Suliñei o elemento alleo no sangue dos Chopin, Mickiewicz e Copérnico (para que non pensasen que tiña algo que ocultar, que algo me puidese quitar a liberdade de movemento) e dixen que non se debía tomar demasiado a serio a metáfora de que nós, os polacos, os “trouxeramos ao mundo”, pois eles unicamente naceran entre nós. Que ten a ver con Chopin a señora Kowalska? Acaso polo feito de Chopin compor baladas sobe, por pouco que sexa, o peso específico do señor Powalski? Acaso a batalla de Viena proporciónalle sequera un gramo de gloria ao señor Ziebicki de Radom? Non –dixen–, non somos herdeiros directos nin da grandeza nin da mezquindade pasadas, nin da sabedoría nin da estupidez, nin da virtude nin do pecado: cadaquén é responsábel apenas de si mesmo, cada quen non é máis que un mesmo.

Nese momento, porén, experimentei a sensación de non ter profundizado o suficiente e de que debería tratar (para que o que estaba a dicir fose eficaz) a cuestión a unha escala maior. De modo que, recoñecendo por unha banda que, até certo punto, nos grandes logros dunha nación e nas obras dos seus creadores maniféstanse as virtudes particulares propias desa comunidade concreta e todas aquelas tensións, enerxías e encantos que nacen dunha masa e constitúen a súa expresión, ataquei ao mesmo tempo o principio mesmo da autoadoración nacional. Dixen que se unha nación verdadeiramente madura debe xulgar con moderación os seus propios méritos, unha nación verdadeiramente viva debe aprender a menosprezalos, ten que mostrarse altiva ante todo o que non sexa o seu presente e o seu devir contemporáneo...

Foi “destrución” ou “construción”? Dunha cousa estou certo: esas palabras eran destrutivas por canto minaban o laboriosamente elevado edificio da “propaganda”, e mesmo deron escandalizado os estranxeiros. Pero que pracer falar non para alguén senón para un mesmo! Cando cada palabra te afirma máis en ti mesmo, che dá máis forza interior, te libera de milleiros de temerosos cálculos, cando falas non como escravo do efecto senón como home libre!

[...] Mais só no final da miña filípica encontrei a idea que me pareceu –no medio daquela atmosfera de turbia improvisación– a máis lograda. A saber, que nada do que lle é propio debe impresionar o ser humano; de tal modo que, se nos impresiona a nosa grandeza ou o noso pasado, é a proba de que aínda non os levamos no sangue.


De Diario (1953-1969) (Witold Gombrowicz, Barcelona, Seix Barral, 2005. pp. 21-26). Versionado galego sobre a tradución española de B. Zaboklicka e F. Miravitlles.