Guerra civil
“Guerra civil” é o
meu Faulkner privado; digo Faulkner case como estado de ánimo ou
como arte poética e non tanto como referencia real a Faulkner, o que
sería pretencioso e tamén falso tendo en conta que a Faulkner só
lle lin un libro (Santuario) e hai bastante tempo diso. Pero
está a ambientación southern e o feito de que o estilo da
voz narrativa estea inzado de repeticións e digresións estrañas
debidas, ambas, a un hábito (o consumo continuado de marihuana) que
pertence á ficción do narrador.
Non é necesariamente un
texto autobiográfico este, non máis que os outros en todo caso,
aínda que a escolla de Tui como contexto para narrar unha
adolescencia (eu que tendo a non contextualizar demasiado o que
escribo) recoñezo que pretende provocar unha (falsa) interpretación
biográfica. En realidade a miña relación coa marihuana nunca pasou
dunha fría cordialidade e nunca supuxo nada parecido a un hábito, e
menos aínda antes dos dezanove ou vinte anos; e tampouco tiven daquela unha videocámara nin atopei nunca un
cadáver no río nin me masturbaba máis do que imaxino que é o
habitual a esas idades. Hai moitos elementos tirados da realidade,
si, pero non necesariamente me pasaron a min nin aconteceron como
aquí se narra: sempre hai un desprazamento, un acomodo das anécdotas
a un proxecto narrativo (en dz, sen
ir máis lonxe, pasaba o contrario). As máis
inverosímiles supoño que parecen ser o achádego do portugués
morto, que creo que é unha historia real pero antiga, doutra
xeración, e o filme porno CKP, que (este si) existe
realmente, aínda que eu só tiña constancia del por unha crítica
que lle lera na revista Ajoblanco até
que o descarguei de internet a modo de documentación cando xa andaba
con este texto na cabeza (créanme: é moi
malo). No do portugués morto pesa tamén a sombra dun conto creo que
de Méndez Ferrín, que lin hai moitos anos (antes aínda que a
Faulkner) e do que apenas conservo, precisamente, o recordo dunha
textura. O ziiip do final, por último, o pequeno desprazamento
lateral que sofren as cousas, ten o seu correlato cinematográfico na
forma de encadrar do realizador holandés Johan van der Keuken:
mantén a cámara quieta e, antes de cortar, móvea lixeiramente cara
a un lado, no que alguén que agora non lembro quixo ver como unha
constatación da realidade do tempo presente da gravación.
O
título precede, máis unha vez, o conto. Había hai uns anos unha
especie de debate nas letras galegas sobre se se escribía demasiado
sobre a guerra civil; a min ninguén me deu vela nese enterro, pero
sempre pensei que non había tal debate e que o que habería que
discutir era máis ben se unha narración sobre a guerra civil ten
que estar necesariamente ambientada nos anos trinta, e a outra
pregunta que de aí se desprende, a de se é posíbel escribir
calquera cousa, en Galiza e en galego, que non sexa, en certo modo,
unha narración sobre a guerra civil. Non pretendo mistificar esta
guerra e convertela nun deses acontecementos inefábeis, do estilo do
exterminio xudeu, que se solidifican no imaxinario e preceden (e
teñen a última palabra en) todo debate: ao contrario, prefiro
pensar o nó temporal 1936-1939 un pouco como a caixa azul de
Mulholland Drive, un
lugar da memoria no que todos os significados se desprazan e se
reconfiguran. Se escribimos o que escribimos, se escribimos como
escribimos, se escribimos coas expectativas do que escribimos, se
escribimos na lingua na que escribimos, estamos a posicionarnos
fronte a ese sistema de significación das cousas que se trazou neses
anos e do que aínda non demos saído, para ben ou para mal. Cando un
lector manifesta estar canso do abuso da guerra civil na literatura,
eu, que non teño maldade, quero pensar que non ten ánimos
revisionistas e que o cansazo non deriva, en realidade, da temática,
senón do tratamento histórico, realista e dramático que se impuxo
como único posíbel. A miña vontade a este respecto é a de facer
unha achega ao mesmo tema desde outro lugar. Teño lido nos últimos
tempos, e non particularmente no contexto galego, cousas sobre a
necesidade de reintegrar o relato desa guerra en xéneros
alternativos: novela de terror, novela bélica, etc. Non sei canto de
vale-tudo posmoderno ou de provocación gratuíta hai en declaracións
como esas; como eu –repito– non teño maldade, vou pensar que
pouco, que coa que está, aínda, caendo, ninguén se pode atrever a
querer clausurar ese capítulo porque lle aburre nas súas lecturas
vespertinas e que o que está sobrevalorado non é a guerra en si
senón a idea de que só un discurso serio e fúnebre é quen de
mover á reflexión. E eu, con iso, concordo.
E
despois, por seguir con Lynch, está Twin Peaks
e o medo que dan as cousas que non parece que dean medo, as cousas
que parecen non ter un significado, porque do que neste texto se fala
en realidade é dun mundo (os anos 90, a adolescencia, Tui) previo
á significación, no que
mexarlle nunha perna a un amigo só quere dicir mexarlle nunha perna
a un amigo e no que facer un filme porno ambientado na guerra civil
non quere dicir outra cousa que facer un filme porno ambientado na
guerra civil. Hai narracións como a espléndida novela Cosmos
de Gombrowicz ou a máis farragosa O libro negro
de Pamuk nas que o máis diminuto obxecto desborda cadeas e cadeas de
significados. O meu experimento vai na dirección contraria.
Vou
rematando: anos 90. Adolescencia. Tui. Cousas invisíbeis que este
texto pretende contribuír a visibilizar. Da década dos 90 aínda
non coñecemos o revival e dá a sensación de que pasaron
pouquísimas cousas, malia que para a Galiza actual sexa unha década
fundamental da que cumpriría agora, morto o can, comezar a tirar as
arañeiras. Da adolescencia escríbese moito pero é unha
adolescencia irreal, goethiana, como eses contos que eu mesmo teño
perpetrado nos que os adolescentes namoran e teñen, uf, experiencias
sublimes. A adolescencia real caracterízase porque nunca pasa nada e
porque o pouco que pasa non é o que quereriamos que pasase. As
cousas están todas por facer pero sempre son outros os que as fan.
E
despois Tui, onde xa case nunca vou. Non dou decidido se este texto é unha homenaxe ou un axuste de contas. E non importa, creo.
