Hai cousa dun ano encargáronme reseñar para a revista Protexta o libro O prezo da fama de Slawomir Mrozek, que viña de publicar Rinoceronte. Despois o número de Protexta saíu con retraso (eu dei conta aquí) e por razóns técnicas, en todo caso alleas a min, non incluíu esta reseña. Póñoa aquí para que non se perda totalmente. Nalgún momento pensei en esperar que morrese Mrozek, pero estas cousas non deixan de dar mal rollo. Mellor agora.
 |
| Foto de Mariusz Kubik |
Ese polaco que entra
nun bar. Slawomir Mrozek, O prezo da fama (Rinoceronte, 2012)
Existe unha estirpe de
narradores que nunca son os máis coñecidos aínda que sexan
coñecidos e que, enfrontados á situación de reciclar a sintaxe dun
xénero preliterario para a súa obra, evitan os máis canónicos (o
mito, a lenda, a liturxia) e escollen un menos prestixiado: o chiste.
Slawomir Mrozek pertence a esta estirpe, canda outros como Quim
Monzó, Javier Tomeo ou ese grande autor inxustamente relegado ao
gueto infantoxuvenil que é Gianni Rodari. Evidentemente, non se
trata de que escriban chistes, este é apenas un préstamo estrutural
e talvez tamén un estado de ánimo para encarar a trama e que, madia
leva, non lles impide a estes autores xurdidos da improbábel cópula
entre Kafka e Eugenio tratar temas graves, amargos ou sórdidos se a
ocasión o merece.
Desde O elefante
(1957) até este O prezo da fama (1996), a narrativa breve de
Mrozek segue un esquema similar: amplos catálogos de textos
pechados, nos antípodas da tranche de vie como de Chéjov e
dos popes do microrrelato, malia a súa breve extensión: nestes
textos os personaxes non sobreviven ao punto final, non o precisan,
cumpriron o seu papel, como no mundo do chiste o maricón que entra
nun bar nunca terá unha vida fóra do bar e o chorado Mistetas nunca
reaparecerá ouveando de medo na porta da señora. A descrición é
simplemente eficaz, un par de trazos para contextualizar historias
que por veces se constrúen cos alicerces dos tópicos: o que hoxe
chamamos mañá, mañá volve ser hoxe; un neno non sabe que a hora
muda conforme o tempo vai pasando; un computador rebélase contra o
seu propietario; un tipo interpreta todas as normas ao pé da letra e
resulta ridículo. Só falta a compra dun loro nunha paxararía. E
porén a resolución sempre reborda as expectativas do lector, pois
supón un desequilibrio para unha situación en aparencia simétrica
e ese desequilibrio destila unha crueldade francamente sa. Dito
doutra maneira: o recurso ao chiste dura o que dura o plantexamento
da historia, pero nos mellores textos un xiro inesperado esquiva a
piada final e desínflanos as expectativas e, por veces, o corazón.
E despois, a Polonia
socialista. Pobre contexto na medida en que o país é enorme e o
socialismo durou máis de corenta anos, pero a historia nacional está
moi presente malia que a tradución (moi lexíbel por outra banda)
por veces nos sorprenda falando de pesetas ou de personaxes que se
poñen a falar español. Talvez o máis interesante d'O prezo da
fama sexa precisamente que nalgúns textos xa se narre a chegada
do capitalismo ao país e que Mrozek lle faga extensiva a súa
sátira, que ademais leva un envoltorio de enorme decepción. Se
penso que os textos de crítica ao capitalismo son os mellores do
volume non é por esquerdismo meu, que tanto ten, senón porque
entendo que un Mrozek que levaba décadas perfeccionando a súa
crítica á burocracia socialista, ao verse confrontado a unha
situación diferente soubo mirar arredor e desenvolver recursos máis
frescos, contrariamente a tantos artistas que consagran a súa
carreira á crítica dun réxime e cando este cae ven caer canda el
toda a súa inspiración.
O que lle pasou a
Mrozek, por desgraza, foi que nese momento lle chegou a vellez. Ou o
cansazo, ou a enfermidade, ou a apatía. Non o sabemos. Non o sei. O
que é certo é que non volveu escribir contos desde comezos dos
noventa. E vivo está. 