Non era sen tempo: máis dun mes despois da presentación de Gran tiburón branco completo os posts dedicados a esa sesión co texto da miña intervención aquela noite. O único problema era que eu non escribira a miña intervención e apenas tiña uns esquemas feitos a boli. Boli verde, por se fose pouco. O que lerán a seguir é un texto feito a partir deses esquemas e da miña fráxil memoria. Isto é, un texto completamente novo que non creo que se pareza case nada ao que dixen alá e que, madia leva, tanto ten.
CONTRA A INTERPRETACIÓN
Grazas, google. Era de
Susan Sontag. O título, digo. Roldábame a cabeza desde hai días,
quería este título pero sabía que non era, que non podía
ser meu. Era de Susan Sontag, dun artigo de Susan Sontag. Leo o
artigo e dáme gana de comezar cunha cita. O que resulta pedante, si,
e un pouco ridículo tamén. Pero é que Sontag di: “Na maioría de
exemplos modernos, a interpretación supón unha hipócrita negativa
a deixar soa a obra de arte. A verdadeira arte ten o poder de
poñernos nerviosos. Ao reducir a obra de arte ao seu contido para
despois interpretar iso, domesticamos a obra de arte. A
interpretación fai manexábel e maleábel a arte”. Será pedante e
ridículo facer o que eu acabo de facer, pero Sontag ten razón. O de
“verdadeira arte” soa algo esaxerado, pero grosso modo é
o que gostaría de dicir eu respecto da literatura ou polo menos
respecto dese capítulo periférico e anecdótico da literatura que
se chama Gran tiburón branco e que se presenta hoxe e que
escribín eu.
Pouca coña: as
tendencias que Sontag observaba en 1964 seguen vixentes desde daquela
e hoxe en día é moi difícil falar sobre un libro e resistir a
tentación de dicir o que o libro significa. Até con libros que
escribiu un mesmo pasa isto, enfín. Vou tratar de utilizar, nunha
especie de judo retórico, o propio impulso da tentación para vencer
a tentación: Gran tiburón branco, e isto seino agora e non o
sabía cando o escribía, fala sobre a vontade de que as cousas non
queiran dicir nada. Significa (e a contradición que agora vén
non será a única esta noite) a posibilidade de non significar
nada.
Poden as cousas non
significar? Do punto de vista estritamente cognitivo, e falando de e
para seres humanos, supoño que é absurdo. Pero podemos, como
lectores (aínda que non, ou non tanto, como autores) parar a cadea
de significación cando esta comeza a resultarnos abusiva. Na cultura
posmoderna que respiramos, defensora da interpretación ilimitada,
converteuse nunha especie de regra aparentemente cool a
procura constante de significados e máis significados. Aos
significados probábeis suceden os improbábeis: a tendencia
obsérvase na omnipresenza das teorías da conspiración, fruto de
a) a simplicidade da
política política fronte á política económica: V de
vendetta ou calquera outra fábula da resistencia do ben fronte
ao mal, sen máis, son referentes de consumo moitísimo máis
agradábel que O capital, e
ambas fontes son equiparábeis grazas a
b)
a sobrevaloración da opinión e a decadencia da idea de verdade, que
levan a que o que opina,
digamos, Fernando Savater sobre O capital
estea lexitimado, xa non para refutar, senón mesmo para dialogar co
que Marx demostra n'O
capital (o exemplo está roubado
de Carlos Fernández Liria en Volver a pensar,
unha hostia no nariz da posmodernidade xa en 1989).
A
posmodernidade, así, quita a máscara de loitador mexicano e mostra
o seu auténtico rostro reaccionario. A dispersión da cultura
posmoderna precisa, despois de todo, dun fío conector, nun afán
histérico por reordenar o mundo. Non era unha auténtica dispersión.
Non era o caos, senón a teoría
do caos. En realidade, a esta luz, as lecturas inxenuas sobre a arte
como reflexo do mundo resultan moito máis liberadoras que a sospeita
sistemática. A célebre frase de Hemingway sobre O vello e
o mar, aparentemente
reaccionaria (“Non hai simbolismo ningún. O mar é o mar. O vello
é un vello. O neno é un neno e o peixe é un peixe”), cobra así
un valor enorme e un respecto pola literatura que en boa medida se
perdeu. Obviamente, para Hemingway isto era así porque o dicía el e
el era o autor. Pero estas cousas xa só as pensan os filólogos (de
vocación, non de carreira). O ideal sería chegar en tanto que
lector ás mesmas conclusións sobre un libro. O que non vai ser o
caso esta noite porque Gran tiburón branco,
onde por certo tamén hai mares e vellos e nenos e tamén un peixe de
certo tamaño, escribino eu e non o meu veciño. Segunda contradición
e entramos en materia.
Falemos
dos textos que inclúe, que para algo son apenas cinco: creo que se
algo teñen en común é que todos eles poñen en xogo os problemas e
as miserias da sobreinterpretación que nos ocupa. En “Caída de
Abraham Rosenblath” isto é evidente: un home sospeita que o seu
veciño é xudeu e ao longo de meses dedícase a cazar signos que
confirmen as súas sospeitas, signos que á súa vez espertan outras
sospeitas, y hasta aquí puedo leer.
Tamén en “As putas motos” unha escritora afeita a este tipo de,
digamos, fluxos mentais, atopa nunha colonia residencial de México a
proba de que o mundo real existe (o que para a ideoloxía posmoderna
é un descubrimento atroz) e de que no mundo real as cousas son
horríbeis canto máis banais resultan, igual que na historia o
terrorífico do nazismo é a súa dimensión funcionarial mentres que
a cara esotérica e un pouco kitsch dun Hitler interesado no Santo
Grial ou na Atlántida ou no paganismo nórdico son retóricas que,
aínda que pareza o contrario, adozan o terror. En “Soñou que eu
era un cabalo” o narrador escribe os seus soños para unha
psicoterapeuta e o lector asiste horrorizado (supoño) á
insignificancia destes, e en “Gran tiburón branco” a narradora
detesta o seu home pola súa falta total de cultura paranoica, por
ser tan imbécil de non sospeitar da súa infidelidade. Canto a
“Guerra civil”, é talvez o único texto que, lido agora, pode
ter algo de programático, e ese algo pode ser a evocación dun mundo
previo á significación e a entrada, unha vez atravesados todos os
fantasmas da posmodernidade (que se chaman simulacros), nun novo
período no que a significación volverá a exercerse de forma máis
tosca e limitada pero máis honesta. O narrador preocúpase das
texturas, non dos significados, nin das causas e os efectos, nin da
nostalxia nin de nada, o que me resulta difícil non conectar coa
solución proposta por Sontag de concentrar a nosa atención crítica
na forma e non no contido, e así, caer na miña propia trampa,
autointerpretarme e contradicirme por terceira vez.
A
contradición perségueme, porque en Gran tiburón branco
se algo fixen foi parodiar esa cultura da paranoia, e facer algo tan
posmoderno como parodiar sobre algo tan posmoderno como a cultura da
paranoia déixame nun lugar, sen dúbida, contraditorio, e máis
aínda sabendo que a contradición é un trazo igualmente posmoderno
á súa vez. Enfín. Cómpre asumir que pertenzo, mal que ben, como
todos vostedes, á cultura da posmodernidade e contra isto pódese
facer moi pouco. O meu posicionamento en todo caso non trata de ser
regresivo, non quere recuperar unha situación do pasado porque asumo
que certos recursos desta cultura, sobretodo os máis antiidealistas
e antirrománticos, foron necesarios e útiles. Porén todo isto
desembocou no gran quiste do cinismo, e desculpen, pero non querería
podrecer aquí. Así, tamén os meus personaxes parecen completamente
atrapados polo catecismo cínico, pero todos os textos conteñen un
momento, habitualmente no final, no que hai unha conversión fugaz,
unha caída do cabalo camiño de Damasco. Neses orificios os
personaxes amosan, por medio da vergoña ou do abraio, unhas cartas
completamente diferentes ás que viñan xogando: rehumanízanse e
son, acaso por un intre (o que lles leva montar outra vez no cabalo),
seres honestos. E por eses orificios damos albiscado por momentos a
vida, que, saben?, en realidade non se parece tanto ás novelas de
Houellebecq.
Vou
rematando. O libro chámase Gran tiburón branco,
como saben, e parece que ao aparecer ese bicho no título un certo
vestixio de totemismo nos obriga aínda con máis forza a procurar un
referente. Déixenme facer un pouco de Hemingway, patear o chan,
mover os brazos en círculos e dicir que non, o tiburón non
é o capitalismo e que non, non
é a sociedade de consumo e que
non, non é, polo amor
de Cristo, Galiza, nin España, nin os Emiratos Árabes Unidos,
nin nada que se lle
pareza. Se unha mínima forza lle resta á literatura está na
resistencia á alegoría. O neno é un neno, o peixe é un peixe. O
tiburón é un tiburón. Se o ven, non paren demasiado tempo a pensar
o que significa. Devoraralles as entrañas mentres vostedes cavilan
nas súas andrómenas. Devorarállelas igual aínda que sexan moi
guapos ou moi modernos ou moi enxeñosos ou o que sexan. Saian da
auga ou algo.
