Este é o texto que lin (si, lin; non é o meu estilo pero esa mañá non tiña a cabeza para improvisar) o xoves pasado no CUVi de Vigo, na mesa redonda "Ser ou non ser posmoderno? As oportunidades perdidas e os ciclos pechados" organizada pola AELG. O outro participante, que era Alberto Lema, leu isto á súa vez. E o Diario Cultural emitiu isto ao respecto (aí pola metade do audio).
Cinismo,
ironía e hermenéutica: me cago en Dios e na cona de Cristo
Como
a calquera, fascínanme as cousas escuras e esotéricas. Poñédeme
diante unha banda de neonazis e posibelmente cague por min pero non
sexa quen de deixalos de mirar. Regaládeme un disco no que a voz
estea ecualizada moi baixa e o fondo sonoro sexa unha nota grave de
sintetizador e uns pasos sobre a neve e con certeza soará moitas
veces na miña casa. Mellor se pode ter unhas runas viquingas na
capa, e xa se os membros do grupo poden ser os neonazis de antes, é
moi probábel que exacule. Son así. Demasiada televisión, non o
sei.
Noutra
época, eu tamén fun á universidade. Fun durante moitos anos para
facer diferentes cousas. Comecei en 2000: eran tempos de vacas
gordas, ou pronto viñeron. A universidade estaba ben porque
aprendías moitas cousas. Para persoas coma min, que temos un imán
para todo o que supoña un sobreestímulo, era un lugar fabuloso. En
2003 fun vivir a Barcelona, que como sabedes é unha cidade moi
moderna, e nalgunhas materias dunha cousa que estudaba eu que se
chamaba antropoloxía aparecía por momentos algo chamado
posmodernidade, sobre o que normalmente se opinaba pero nunca se
definía. O esoterismo do asunto cautivoume moi pronto (mesmo se na
miña universidade, é xusto recoñecelo, non se tiña unha enorme
confianza nestas cousas). Comecei a ler libros que non entendía moi
ben (Vattimo, Lyotard, Baudrillard) e que por sorte daba aproveitado
para traballos académicos. Aprendín que a posmodernidade era unha
cousa que se explicaba por medio de listas nas que a grandes trazos o
primeiro concepto pertencía ao campo semántico da seriedade e a
rixidez e o segundo, que era o bo, ao campo semántico da brincadeira
e do humor. Todo cousas flexibles, ambiguas, elásticas. Como podía
un resistirse a cousas como o rizoma ou a máquina desexante, tan
como de Looney Tunes? Non se entendía nada, pero iso era en parte o
fascinante e, ante todo, era unha cousa de xente moderna, ou do que
eu viña chamando xente moderna e que en realidade era xente
posmoderna. Como for, esteticamente todo casaba con todo e eu
escribín un libro que se chamou dz ou o libro do esperma no
que metín todo o que se me pasou pola cabeza ben mesturado con
ocorrencias e sarcasmo porque quería facer literatura posmoderna
(pero sen dicilo, que os escritores posmodernos nunca din que o son).
Por sorte eu tiña vinte e poucos anos e só era un neno de Tui vido
a máis, e como nunca entendera moi ben a Lyotard e todos aqueles
señores, o meu proxecto, por esteticista e pedante que fose, trataba
de ter un discurso último emancipador. Se fose posmoderno de todo,
daríanme moita risa e unha pouca lástima os proxectos emancipadores
en xeral. En todo caso o bicho estaba aí, parido.
Hoxe
todo se derruba ao noso redor e eu son un señor de máis de trinta
anos que sabe que un só pode traballar se vai ao estranxeiro (onde
eu mesmo veño de aguantar dous anos) ou asome que lle paguen mal
para, no mellor dos casos, ter un traballo dos de traballar, e non
dos de ler libros para interpretar o seu posíbel significado. Quero
dicir que nos anos da burbulla inmobiliaria eu, que era moi novo para
querer ter un piso, vivín nunha auténtica burbulla especulativa de
datos e coñecementos. Até comecei unha tese de doutoramento sobre
Jean-Luc Godard que madia leva ía ser a nai de todas as teses e que
hoxe me fai rir un pouco e chorar outro pouco. Agora só espero que
me dean un carné de antigo alumno da universidade ou algo así para
poder sacar algunha triste novela da biblioteca. Enfín, estades
nunha universidade, así que xa sabedes como está o patio. Pero non
me resisto a emparentar a crise do mundo universitario que estamos a
vivir coa crise da posmodernidade tamén na literatura, en tanto que
ambas crises son, en boa medida, a crise do coñecemento
especulativo. Cando un ten fame non pode dicir que todo é ficción.
E se moitos teñen fame, o que segue a dicir que todo é ficción,
por pouca fame que teña el, é un desgraciado.
Poñamos
por caso a ironía. A primeira vista, calquera con dous dedos de
frente diría que a ironía é unha forma intelixente de rebelarse
contra o poder. E que, en boa lóxica, é máis boa que mala. E
porén, chegados a un tempo no que a ironía é a norma, non podemos
seguir cegados co relato de que a ironía tamén é a excepción. Se
até os anuncios da tele son irónicos é porque estamos nun punto no
que a ironía é autosuficiente. Penso que está demostrado que a
actitude irónica dá orixe sistematicamente ao cinismo e que este,
por moi á moda que estea, é un sentimento como de clases
explotadoras (e se non o considerades demostrado, convídovos a ler
revistas posmodernas como Vice, que por certo é
propiedade de Rupert Murdoch desde hai semanas e dubido moito que tal
cousa a vaia facer menos corrosiva -ao contrario). O que estou a
dicir, parece mentira pero estoullo a plaxiar a David Foster Wallace,
o que resulta bastante contraditorio tratándose dun expoñente tan
claro de narrador posmoderno, pero o noso tempo é contraditorio.
Aparece nun artigo titulado “E unibus pluram: televisión e
narrativa americana” (incluído aquí), e di que a ironía é
liberadora nunha primeira fase, que vén sendo un desbroce do terreo,
por así dicir, pero que despois, como non está deseñada para
funcionar construtivamente, acaba sendo a voz dos prisioneiros que
chegaron a sentirse cómodos na súa cela. Di Foster Wallace: “Creo
que o que a ironía actual acaba por dicir é: 'Pero mira que banal
é que me preguntes o que penso en realidade'. Quen teña a
desfachatez herética de preguntarlle a un ironista o que pensa en
realidade acaba parecendo un histérico ou un moralista. E isto é o
opresivo da ironía institucionalizada, do rebelde vitorioso: a
capacidade de inhabilitar a pregunta sen que importe o contido
é, na práctica, unha tiranía”. Por iso Foster Wallace salvaba da
queima a primeira xeración de posmodernos, como Thomas Pynchon ou
William Gaddis, como eu salvaría sen o dubidar as “Apoteoses do
churrasco” de Suso de Toro. Pero xa. Chegou.
Como
for, se ben eu non son ninguén, sería hipócrita deixar isto aquí
sen trazar os puntos para unha alternativa. Non propoño volver ao de
antes, fose o que fose o de antes. Se unha cousa boa tivo a
posmodernidade foi acabar con ideas como a de que a literatura poida
servir para facer algo. Aprendeunos que todo é
ficción, e é a todas luces un exceso, pero podemos reter que polo
menos a ficción é ficción e está ben que así sexa. Así,
eu non digo que haxa que adoptar un ton serio á hora de escribir,
cousa que ademais segue a ser maioritaria na nosa latitude, senón
que hai outras formas de humor que cumpriría explorar. Outras
formas de facer as cousas en xeral sen converternos nuns carcamais
nin deixar de incluír smartphones ou redes sociais nas nosas
ficcións se no mundo existen smartphones e redes sociais. Hai un ano
e pico publiquei un libro que se chamou Gran tiburón branco.
Cando o presentei falei de por que non era ou eu non pensaba que fose
un libro posmoderno e recollín iso nun texto titulado
“Contra a interpretación”, como o famoso artigo de Susan Sontag.
Nese texto eu víñame cagar en Dios e na cona de Cristo verbo da
horrorosa teima de sobreinterpretar. É un trazo ben posmoderno que a
partir de calquera elemento, da ficción ou non, se tracen cadeas e
cadeas de significados probables, posíbeis ou simplemente
desexábeis. Hermenéutica, chámase, e na universidade sabedes
destas cousas. Pero agora que non hai universidade, ou que non se
sabe onde remata a universidade e onde comeza o Banco de Santander,
pregunto: que pasaría se as cousas non significasen? Ou se
significasen unha soa cousa? Ou se xogásemos a que, aínda que todo
poida significar todo, hoxe as cousas significan unha soa cousa, como
desde unha perspectiva certamente reaccionaria, insistía Hemingway
en que no seu O vello e o mar non había simbolismo ningún, e
o mar era o mar, o vello un vello, o neno un neno e o peixe un peixe?
Cantos anos hai que non lemos así (aínda que non sexa polas mesmas
razóns que quería Hemingway)? Ou que non escribimos para que nos
lean así? Seriamos, en todo caso, menos paranoicos, máis honestos,
escribiriamos con máis verbos e menos adxectivos, cantarían os
paxaros. Se cadra algunha xente lería libros nosos. Ao mellor até
habería unha folga xeral.
